Beth yw asesiad anghenion?
Gallai asesiad o anghenion fod yn gam cyntaf tuag at gael cymorth a chefnogaeth gyda bywyd bob dydd. Mae’n cael ei ddarparu am ddim gan eich cyngor neu ymddiriedolaeth leol, ac mae’n edrych ar ba help y gallai fod ei angen ar rywun gyda’u gofal a sut y gallent ei gael. Gall olygu bod rhywun yn derbyn gwasanaethau neu daliadau uniongyrchol i'w helpu.
Nid yw asesiad anghenion yn brawf y gall rhywun ei basio neu ei fethu. Mae’n gyfle i siarad â gweithiwr proffesiynol hyfforddedig am gael cymorth. Gall y person sy'n cael ei asesu siarad am unrhyw anawsterau sydd ganddo i ofalu amdano'i hun, a sut mae hynny'n effeithio arnyn nhw.
Pwy all gael asesiad anghenion?
Gall unrhyw un sydd angen gofal a chymorth gael asesiad anghenion. Nid oes gwahaniaeth pa mor syml neu gymhleth yw eu hanghenion, na beth yw eu hincwm neu gynilion. Gall unrhyw un sy’n 18 oed neu’n hŷn, sy’n ymddangos fel pe bai angen gofal neu gymorth, gael asesiad o anghenion, waeth beth fo lefel yr anghenion hynny neu adnoddau ariannol y person.
Hyd yn oed os ydych chi fel gofalwr yn darparu'r holl ofal sydd ei angen ar y person, mae ganddo hawl i asesiad o hyd.
Cofiwch y gall gofalwyr fod yn gymwys i gael asesiad anghenion hefyd. Os ydych chi'n meddwl y gallech chi wneud gyda chymorth a chefnogaeth ychwanegol, gallwch chi ofyn am asesiad o anghenion i chi'ch hun hefyd. Gallwch gael hwn yn ogystal ag Asesiad gofalwr.
Sut mae cael asesiad anghenion ar gyfer y person rwy'n gofalu amdano?
Gall unrhyw un ofyn am asesiad anghenion ar gyfer person arall. Mae gan adran Gwasanaethau Cymdeithasol y cyngor neu’r ymddiriedolaeth leol ddyletswydd gyfreithiol i gynnal asesiad o anghenion unwaith y byddant yn dod yn ymwybodol o anghenion posibl y person.
Bydd y broses yn amrywio yn dibynnu ar ble rydych yn byw felly lawrlwythwch ein taflenni ffeithiau gwlad-benodol am asesiadau i ddarganfod mwy.
Cysylltwch â chyngor lleol neu ymddiriedolaeth y person rydych yn gofalu amdano. Dywedwch wrthyn nhw eich bod yn helpu rhywun sydd angen gofal a chymorth, a gofynnwch am asesiad o anghenion ar eu cyfer.
Os oes angen cymorth brys ar rywun, gall y cyngor lleol neu'r ymddiriedolaeth ddarparu gwasanaethau cyn i asesiad gael ei gynnal. Yn yr achos hwn, byddant yn cynnal asesiad llawn cyn gynted â phosibl i sicrhau bod y cymorth cywir wedi'i roi ar waith.
Gallwch ddod o hyd i fanylion cyswllt eich cyngor lleol ar GOV.UK. Yng Ngogledd Iwerddon, gallwch ddod o hyd i'ch ymddiriedolaeth yn NI Direct.
Mwy o wybodaeth am asesiadau anghenion
Bydd gweithiwr gofal proffesiynol hyfforddedig yn siarad â’r person rydych chi’n gofalu amdano am sut mae’n rheoli tasgau bob dydd fel ymolchi, gwisgo a choginio. Rhaid cynnwys y person sy'n derbyn gofal yn yr asesiad a dylid ystyried ei anghenion a'i ddymuniadau. Os oes gan rywun anghenion cymhleth, dylai fod gan yr aseswr wybodaeth arbenigol neu arbenigedd.
Fel arfer cynhelir asesiadau anghenion wyneb yn wyneb, fel arfer yng nghartref y person sy'n derbyn gofal. Gellir eu gwneud ar-lein, dros y ffôn neu drwy hunan-asesiad, ond dim ond os yw'r person rydych yn gofalu amdano yn cytuno i hynny.
Dylai’r aseswr ystyried y canlynol:
- anghenion gofal a chymorth y person rydych yn gofalu amdano
- y pethau sy'n bwysig iddyn nhw, fel yr angen am help i wisgo neu gefnogaeth i gyrraedd y Gwaith
- eu dewisiadau a'u nodau, megis cynnal perthnasoedd neu ymgymryd â gweithgaredd Newydd
- y gwasanaethau, cyngor, gwybodaeth ac adnoddau a fydd yn atal neu'n arafu unrhyw anghenion pellach rhag datblygu
- anghenion eu teulu.
Gallwch chi fod yn rhan o'r asesiad os hoffai'r person rydych chi'n gofalu amdano gael hyn.
Bydd y person rydych yn gofalu amdano yn gymwys i gael cymorth os bydd yn ateb yn gadarnhaol i bob un o’r tri chwestiwn canlynol.
1. A oes angen cymorth arnoch oherwydd bod gennych anabledd neu salwch corfforol neu feddyliol?
2. Oni allwch gyflawni dau neu fwy o ganlyniadau gofal?
Mae canlyniadau gofal yn cynnwys gallu rhywun i:
- paratoi a bwyta bwyd a chael digon i'w yfed
- cynnal hylendid personol, ee trwy olchi eu hunain a chadw eu dillad yn lân
- rheoli eu hanghenion toiledau
- gwisgo'n briodol
- cadw eu cartref yn ddiogel
- cynnal a datblygu perthnasoedd gyda ffrindiau a theulu
- cymryd rhan mewn unrhyw waith, addysg, hyfforddiant neu wirfoddoli y dymunant ei wneud
- cymryd rhan mewn gweithgareddau cymdeithasol a hobïau
- defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus a gwasanaethau lleol
- gofalu am unrhyw blant y maent yn gyfrifol amdanynt
Rhaid i'r aseswr edrych yn unig ar yr hyn y gall y person ei wneud drosto'i hun ac anwybyddu unrhyw gymorth y byddwch chi neu eraill yn ei roi iddo. Rhaid asesu nad yw’r person yn gallu cyflawni canlyniad os na all ei wneud o gwbl heb gymorth, neu os yw ei wneud yn achosi llawer o boen neu bryder, yn peryglu ei ddiogelwch, neu’n cymryd llawer mwy o amser nag arfer.
3. A allai hyn gael effaith sylweddol ar eich lles?
Mae ‘llesiant’ yn cwmpasu llawer o feysydd gwahanol, gan gynnwys cael eich trin ag urddas a pharch, perthnasoedd â phobl eraill, iechyd, diogelwch ac amddiffyniad rhag camdriniaeth neu esgeulustod.
Bydd y cyngor neu'r ymddiriedolaeth leol yn rhoi copi o'u nodiadau asesu i'r person yr ydych yn gofalu amdano. Os ydynt yn gymwys i gael cymorth, rhaid i'r cyngor neu'r ymddiriedolaeth wedyn lunio cynllun gofal a chymorth yn dangos sut y caiff yr anghenion hyn eu diwallu.
Os yw rhai o'u hanghenion cymwys eisoes yn cael eu diwallu - ee gennych chi fel eu gofalwr - yna nid oes rhaid i'r cyngor neu'r ymddiriedolaeth ddiwallu'r anghenion hyn. Fodd bynnag, ni allant gymryd yn ganiataol y byddwch yn parhau i ddarparu’r un lefel o ofal, felly mae’n bwysig eich bod yn glir ynghylch yr hyn yr ydych yn gallu ac yn fodlon ei ddarparu.
Os nad yw’r person rydych yn gofalu amdano yn gymwys i gael cymorth, mae’n rhaid iddo gael gwybodaeth a chyngor o hyd ar yr hyn y gellir ei wneud i ddiwallu ei anghenion yn awr a sut i atal ei anghenion rhag gwaethygu yn y dyfodol.
Mae pa help a gânt yn dibynnu ar eu hanghenion cymwys. Gall y cyngor neu'r ymddiriedolaeth ddarparu gwasanaethau neu daliadau uniongyrchol fel y gall y person yr ydych yn gofalu amdano drefnu ei ofal a'i gefnogaeth ei hun.
Gall gwasanaethau gynnwys:
- offer anabledd neu addasiadau cartref
- help gan weithiwr gofal gyda phethau fel ymolchi, gwisgo neu fwyta
- gofal preswyl
- mynediad i ganolfannau dydd
Faint fydd yn rhaid i'r person rwy'n gofalu amdano ei dalu?
Bydd y cyngor neu ymddiriedolaeth leol yn cynnal asesiad ariannol (neu brawf modd) ar gyfer y person rydych yn gofalu amdano. Bydd hwn yn edrych ar eu hincwm a chyfalaf ac yn gweithio allan a oes angen iddynt gyfrannu at gost eu gofal.
Ni all y cyngor neu ymddiriedolaeth godi tâl ar unrhyw un arall am eu gofal, gan gynnwys chi neu unrhyw un y mae’r person sy’n derbyn gofal yn byw gyda nhw.
Beth os nad wyf yn hapus gyda’r canlyniad neu’r gwasanaeth?
Os ydych chi, neu'r person rydych yn gofalu amdano, yn cael problemau gyda'r cyngor/ymddiriedolaeth leol, y GIG neu wasanaeth gofal, fe allech chi neu nhw ymchwilio i wneud cwyn i geisio datrys y materion hyn.
Other assessments
It may be helpful to know about other assessments that are available to help provide support.
Os ydych o dan 18 oed ac yn helpu i ofalu am berthynas â salwch neu anabledd, yna rydych yn ofalwr ifanc. Mae’n bwysig eich bod yn penderfynu faint a pha fath o ofal yr ydych am ei roi, ac a ydych am fod yn ofalwr o gwbl.
Ni ddylech fod yn gwneud yr un pethau â gofalwyr sy’n oedolion, nac yn treulio’r rhan fwyaf o’ch amser yn gofalu am rywun arall. Mae gan oedolion anabl hawl i gymorth gan eu cyngor neu ymddiriedolaeth leol, felly mae’n bwysig eu bod yn cael eu hasesiad anghenion eu hunain i ganfod pa help y gallant ei gael.
Fel gofalwr ifanc, mae eich asesiad gofalwr yr un broses yng Nghymru ond bydd yn edrych i mewn i fwy o elfennau o’ch bywyd fel ysgol ac amser gyda ffrindiau. Yn bwysicaf oll, bydd yn edrych ar y cymorth sydd ei angen arnoch chi a'ch teulu. Gall hefyd benderfynu a yw’n briodol i chi fod yn ofalwr, ac a ydych am barhau yn eich rôl ofalu.
Rhaid i'r aseswr edrych ar eich cyfleoedd addysg, hyfforddiant a hamdden, a'ch syniadau am y dyfodol. Dylent eich cynnwys chi, eich rhieni ac unrhyw un arall yr hoffech ei gynnwys. Dylech gael cofnod ysgrifenedig o’r asesiad gan gynnwys a yw’r cyngor yn meddwl bod angen cymorth arnoch ac a fydd yn ei ddarparu.
Os ydych yn 16 oed neu’n hŷn a heb fod mewn addysg amser llawn, efallai y byddwch yn gymwys i gael cymorth i ddod o hyd i waith a budd-daliadau fel Lwfans Gofalwr.
Os ydych yn rhiant sy’n gofalu am blentyn anabl, mae gennych hawl i asesiad angen rhiant gofalwr. Dyma’ch cyfle i siarad am y pethau a allai wneud gofalu am eich plentyn yn haws. Efallai y cewch wasanaethau neu daliadau uniongyrchol i ddiwallu eich anghenion a aseswyd.
Os yw eich cyngor neu ymddiriedolaeth leol yn meddwl y gallai fod angen cymorth arnoch fel gofalwr, yna rhaid iddo gynnig asesiad i chi. Os nad ydyw, gallwch ofyn am un.
Mae asesiad ar gyfer rhiant yn union yr un fath yng Nghymru ag unrhyw asesiad arall o anghenion gofalwr.
Mae asesiad gofalwr yn gyfle i chi gynnig pa gymorth ychwanegol y gallai fod ei angen arnoch i wneud eich bywyd yn haws fel gofalwr. Gallai hyn fod yn unrhyw beth o help gyda thocynnau tacsi i apwyntiadau ysbyty i ofal dros dro a roddwyd ar waith fel y gallwch cael seibiant bob hyn a hyn. Gellir ei wneud fel rhan o asesiad anghenion neu ar wahân a gellir gofyn amdano beth bynnag fo'ch oedran a phwy bynnag yr ydych yn gofalu amdano. I gael rhagor o wybodaeth, gweler ‘Beth yw asesiad gofalwr?’
Latest updates
Open letter to the Economy Minister on paid carer's leave in Northern Ireland
Open letter from trade union leaders, economists and community sector groups on paid carer's leave in Northern Ireland.
Carer’s leave law could save Stormont millions in benefit payments, research suggests
New research reveals significant economic benefits of introducing paid carer's leave in NI.
Carers UK responds to Work and Pensions Committee discussion on Carer's Allowance
Carers Wales mark the implementation of the Carer’s Leave Act with new findings on carers in employment / Mae Gofalwyr Cymru yn nodi gweithredu'r Ddeddf Absenoldeb Gofalwyr gyda chanfyddiadau newydd ar ofalwyr mewn cyflogaeth.
Got a question about caring?
Every day we hear from people who need help with looking after a friend or family member
Become a member for free
Joining Carers UK is free and takes just a few minutes.